کاشی کاری با الهام از اجداد و اقوام صحرانشین با نقوش هندسی که در گیلم یا گبه استفاده می شود و تحت تأثیر اسلام با مطالعات هندسی پیشرفته، الگوهای خاصی در کاشی کاری به وجود آمده است که برای تزئین صنایع دستی ایران ساخته می شود. مساجد آبی اصفهان به عنوان یک ویژگی منحصر به فرد با کاشی کاری تزئین شده است. منشاء هنری آن به قرون گذشته بازمی گردد؛ شهرهایی که به عنوان مرکز صنایع کاشی و موزاییک ایران مورد استفاده قرار گرفته اند، کاشان و تبریز بودند.
هنر زیبای کاشی کاری از هنرهای دستی و قدیمی ایران است که زیباترین و قدیمی ترین آنها کاشی های فیروزه ای اصفهان است و کتیبه های تاریخی مناره های دوران سلجوقی با آنها تزیین شده است.
قرن هشتم هجری دورانی است که این هنر زیبا برای تزیین بناها کاربرد فراوان پیدا کرد و تا اواخر قرن دوازدهم هجری (انقراض صفویه) ادامه داشت.
به تدریج استفاده از کاشی با نقوش گل و بوته و مخصوصاً نوع خشت و هفت رنگ که مخصوص مساجد بود، به منازل نیز راه یافت و استادان کاشیکار اصفهانی پا را از گل و بوته و اشکال هندسی فراتر نهاده و نقش انواع حیوانات و پرندگان را در کاخها و منازل متداول کردند، هنر کاشیکاری همچنان مورد استفاده هنرمندان اصفهانی بود به طوری که در بیشتر بناها کاربرد داشت.
درحال حاضر کاشی کاری و کاشی سازی از هنرهای دستی اصفهان است و اساتید این هنر مانند مرحوم مصدق زاده و آقاحسین مصدق زاده و کارگاههای متعدد کاشی سازی به تولید این فرآورده هنری مشغول هستند.
اصفهانیها که یکی از هنرهای مشهود در آثار تاریخی به جا مانده از دوران های مختلف، هنر کاشی کاری اسلامی به ویژه کاشی هفت رنگ می دانند و معتقد هستند رنگهای به کار رفته در هنر کاشی کاری هر یک نشان از دوران خاصی از تاریخ است که با گذشت قرنها، این کاشیها تغییر رنگ نداده اند و رنگ آنها همچنان ماندگار است.
رنگهایی که در کاشی کاری قدیم به کار برده شده به دلیل اینکه ترکیبی از سرب و قلع هستند از مقاومت زیادی برخوردارند به گونه ای که با گذشت قرنها از عمر این رنگها، همچنان زیبایی خاص خود را حفظ کرده اند، این درحالی است که در رنگهای جدید وارداتی، خیلی زود تغییر رنگ می دهد و دوام و پایداری رنگهای قدیم را ندارد.
با این اوصاف و معروفی این هنر، امروزه دانشمندان و ریاضی دانان بر این باورند که هنر کاشی کاری اسلامی با ریاضیات مرتبط است و با هم پیوند خورده اند همانطوری که با موسیقی ارتباط نزدیک دارد.
پس از اسلام این هنر شکل دیگری به خود گرفت و از آنجائی که در آیاتی از قرآن کریم به امر ریاضی و هندسه اشاره فرموده: گلبوته هایی که به شکل قرینه در زمینه طراحی می شد و نقوش هندسی که معماران مسلمان ایرانی در این هنر به کار گرفتند زیبایی آن را بیش از پیش نمایان ساخت.
در دوران اسلامی هنر کاشی کاری بیشتر در ساختمان مساجد و مدارس به کار گرفته می شد و این خود فرصتی پیش آورد تا آیات قرآن و احادیث نبوی و روایات ائمه هدی زینت بخش این هنر شود.
این هنر در ادوار و اعصار مختلف اسلامی با آموزه های ریاضی با روش انتقال سینه به سینه و نیز به شکل علمی انجام می شده است.
حرکات خطوط و ضوابط زمینه های یک کار و گره در خانه شطرنج معقلی، در فرم و اشکال گوناگون باتوجه به ترکیبات خاص اصول گره چینی، نشأت گرفته از فرمولهای ریاضی در این هنر محسوب می شد که امروز در بناهای مهم کاشی کاری اسلامی به چشم می آید.
انواع کاشی کاری
- کاشی معرق: در کاشی کاری هنرمند معرق کار تکه های کوچک کاشی از رنگ های گوناگون را که گاه به مساحتی حدود ۳ سانتیمتر می رسد، کنار هم بر سطح می چسباند و نتیجه آن تصویری موزاییکی با هارمونی زیبای رنگ ها به دست می آید. این هنر سابقه ای ۱۰۰۰ ساله دارد؛ و دوره سلجوقیان دوران شکوفایی و پیشرفت آن بود.
۲. کاشی کاری مَعقِلی: خط معقلی یا بنایی یکی از انواع خوشنویسی است که در آن خط کوفی به شکلی زاویه دار ترسیم می شود. کاشی کاری معقلی نیز از این قاعده پیروی می کند و در آن کاشی ها به گونه ای در کنار یکدیگر و به شکلی زاویه دار کنار هم قرار می گیرند تا کلمه و عباراتی را تشکیل به تصویر بکشند .
۳. کاشی کاری مشبک: لغت نامه دهخدا: ” مشبک کاری . [ م ُ ش َب ْ ب َ ] پنجره پنجره یا چشمه چشمه ساختن چیزی را. از هنرهای ظریف و دستی که بر چوب یا فلز نقش هایی مشبک پدید آورند. ” همانگونه که از نامش پیداست، کاشی کاری مشبک گونه ای از کاشی کاری است که در آن کاشی به صورت شبکه شبکه در می آید؛ به گونه ای که نور از آن بتواند عبور کند.
۴. کاشی کاری هفت رنگ: در این نوع از کاشی کاری خشت های کاشی در اندازه های منتظم بر طبق سلیقه هنرمند کاشی کار و به اقتضای فضای مورد نظر کنار هم چیده می شوند و طرح مورد نظر اعم از نقاشی های سنتی- اسلامی و رسم الخط های هنری و مذهبی، بر روی آن ها با ذغال به عنوان طرح اولیه کشیده می شود و سپس با رنگ های مخصوص لعاب رنگ آمیزی و نقاشی تکمیل می شود و در نهایت به کوره می رود.
۵. کاشی مقرنس: کلمه ی مقرنس اسم مفعول “قرنیز” است که از کلمه ی یونانی کُرونیس به معنی «خمیده» گرفته شده است. مقرنس به چهار گونه انجام می شود:
- مقرنس های جلو آمده: در این نوع مقرنس روی پایه اصلی بنا مانند آجر و گِل پیاده می شود و مصالح اضافه کاربردی ندارد؛
- مقرنس های روی هم قرار گرفته: در این نوع بعلاوه مصالح اصلی ساختمان از گچ و آهک اضافه نیز استفاده می شود؛ این مقرنس ها در دو تا پنج ردیف روی هم قرار می گیرند.
- مقرنس های معلق: در این نوع مقرنس ها مانند قدیل های آهکی قارها از سقف آویزان می شوند
- مقرنس های لانه زنبوری: همانگونه که از نام آن ها پیداست مانند لانه های زنبور کنار هم قرار می گیرند و به گونه ای شبیه مقرنس های معلق هستند.
هنرهای تجسمی و صنایع دستی ایران ۱ «فرش و تابلو فرش»
This is a very good tip particularly to those new to the blogosphere.
Short but very accurate information… Thanks
for sharing this one. A must read post!