هنرهای تجسمی و صنایع دستی ایران ۱ «فرش و تابلو فرش»

ایران با توجه به تمدن بسیار قدیمی، فرهنگ غنی و موقعیت جغرافیایی، نقش مهمی در دنیای هنر و صنایع دارد. گردشگران با سوغاتی فراوان جذاب روبرو می شوند و آن را تحسین می کنند. با داشتن کیفیت عالی، اما با قیمت مناسب، این آثار هنری منحصر به فرد هستند که عمدتا در بازارهای شهر یافت می شوند که معمولا بهترین مکان برای شروع جستجو هستند. در شهرهای بزرگ اصفهان، تبریز و شیراز که توریست های خارجی بیشتری  از آنها بازدید می کنند، کالاها بیشتر جذاب هستند. هر بخش از ایران برای محصولات خاص تخصصی است. ایران در زمینه های مختلف از جمله بافندگی، معماری، نقاشی، سفالگری، خوشنویسی، فلزکاری و سنگ تراشی، یکی از ثروتمندترین های هنرهای دستی و صنایع دستی در تاریخ جهان است.

شرح مختصری در مورد برخی از محبوب ترین آن ها به شرح زیر است که در چند قسمت توضیح داده میشود:

فرش ایرانی قدیمی‌ترین نمونه قالی جهان که تاکنون یافته شده‌است، قالیچه‌ای آریایی با نقوش اصیل هخامنشی که در گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان سکایی در دره پازیریک در ۸۰ کیلومتری مغولستان بیرونی پیدا شده که قالی پازیریک نامیده می‌شود. پژوهشگران این قالی را از دست‌بافت‌های پارت‌ها یا مادها و مربوط به دوره هخامنشی می‌دانند.
سالنامه چینی سوئی‌سو در دوره ساسانی از فرش پشمی ایران به عنوان کالای وارداتی به چین نام می‌برد. فرش معروف بهارستان در کاخ تیسفون نیز به خاطر شکوهش بازتاب گسترده‌ای در ادبیات اسلامی داشته‌است. هم‌اکنون ۴۰ درصد صادرات قالی ایرانی از طریق استان آذربایجان شرقی صورت می‌گیرد.
در هنر قالی بافی ایرانی به مثابه یک هنر آنچه از نظرها دور ماند ارتباط خالق آن با جهان پیرامونی می‌باشد که تجلی آن را به بی واسطه‌ترین و مستقیم‌ترین وجه در آثار مشاهده می‌کنیم. قالی باف ایرانی که از باورهای مذهبی اسطوره‌ای خود در هیچ زمانی سترون نشده تفاوت عمده‌اش با هنرمند غربی در رابطه متافیزیکی با زمین می‌باشد. قالی باف شرقی و به خصوص تیره آریاییان یعنی بافنده و طراح ایرانی زمین را گسترده معاد و معاش دانسته شاید از همین جهت می‌باشد که در قالی شرقی هر نقش به عنصری نشانه گون از جهان بالایی تبدیل می‌گردد شاید به همین دلیل می‌باشد که اندازه نقش‌هایی که او می‌زند به بزرگی نقش‌هایی که خداوندگارش می‌زند می‌باشد .

طرح فرش شاه عباسى:
اساس طرح فرش شاه عباسی را گل هاى طراحى شده خاصى تشکیل مى دهند که به نام شاه عباسى مشهور شده است. این گل هاى تجرید یافته، ضمن شاخه و برگ ها و گاه اسلیمى ها و ختائى درمتن و حاشیه فرش، نقشه اصلى را تشکیل مى دهند.

طرح فرش درختى:
با وجودى که در طراحى فرش اساس کار را شاخه و برگ ها تشکیل مى دهند ولى در طرح هاى درختى سعى شده است تا وجه تشابه زیاد با طبیعت حفظ گردد. در اغلب طرح هاى این گروه درخت و درختچه هاى کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادى ترکیب اصلى را تشکیل داده اند و با اجزاء دیگرى ترکیب شده اند.

طرح فرش اسلیمى:
شکل اصلى طرح فرش اسلیمی را شاخه هاى دورانى در میان برگ ها تشکیل مى دهد. این شاخه ها تجرید یافته طرح درخت مى باشد. معروف ترین طرح فرش اسلیمى ها، اسلیمى دهن اژدر است. در این نوع اسلیمى انتهاى هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب مى گردد و به صورت فکین اژدها نشان داده مى شود و روى ساقه شاخه ها جوانه هایى در نقاط مختلف تزئین شده است که بیشتر این جوانه ها را اسلیم مى نامند.

طرح فرش ترکمن یا بخارا:
طرح  فرش هاى ترکمن از لحاظ هندسى و شکستگى خطوط در ردیف طرح هاى ایلى و خاص مردم کوچ نشین است که به طور ذهنى و بدون نقشه بافته مى شود.

طرح فرش بته جقه:
طرح فرش بته اى تجرید یافته درخت سرو است. بته هاى سرکج فرش ایران که به بته جقه شهرت یافته است. در طرح فرش بته اى اندازه و اشکال مختلف به چشم مى خورد.

طرح شکارگاه فرش:
مشخصاتى که در مورد طرح هاى درختى ذکر شده در طرح هاى فرش شکارگاه نیز وجود دارد، اما در اغلب طرح هاى شکارگاه، حیوانات وحشى در حال شکار نقش بسته شده است.

طرح فرش گل فرنگ:
طرح قالی گل فرنگ ترکیبى است از طرح هاى اصیل ایرانى با گل هاى طبیعى، مخصوصا گل سرخ. در طرح فرش گل فرنگ از رنگ هاى تند و روشن مخصوصا رنگ هاى سرخ استفاده مى شود.

طرح فرش هندسى:
کلیه نقوش این طرح فرش به صورت هندسى و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود مى آید.

 

تابلو فرش ایرانی در ۲۵۰۰ سال گذشته، هنر فرش بافته شده در فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران ریشه دارد و شامل الگوهای شگفت انگیز ترکیبی شبیه به باغ ایرانی است، پر از گیاهان، پرندگان و جانوران با تعداد زیادی رنگ از گل های وحشی استخراج شده است. طرح و نقشه های تابلو فرش ها شامل زمینه های فرهنگی و هنری، مناظر طبیعی و تصاویر شخصی، گل،گلدان،میوه، آثار نقاشی ایرانی، آثارنقاشی اروپایی، آثار نقاشی شرقی، مینیاتور،آیات و اماکن مذهبی، حیوانات و پرندگان، تندیس، آثار باستانی، فانتزی، کوچه باغ، زندگی عشایری و روستایی و… می شود. فرش ایرانی در طول چند ماه به طور سنتی از مواد طبیعی ساخته شده است. بسته به جایی که فرش ساخته شده است، الگوهای و طرح ها با برخی از تغییرات در بافت ها و تعداد گره ها در فرش ها مانند( Gabbeh) گبه و  گلیم (Kilim) متفاوت است. بافندگان فرش ایرانی بیشترین میزان فرش دستباف در سراسر جهان را تولید می کنند که شگفت انگیز ترین در طراحی و رنگ در مقایسه با سایر محصولات مشابه می باشد.
خاستگاه این نوع فرش‌ها شهر کوچک ولی سه هزار ساله‌ای بنام سردرود ( یکی از شهرهای شهرستان تبریز) در استان آذربایجان شرقی ایران است که به عنوان پایتخت تابلوفرش جهان لقب گرفته‌ است.